omdenken

omdenken en bovensteonder
andersom en buitenstebinnen
de binnenkant laten zien aan de buitenkant
een zee van gedachten - gedachten die krommen

gelukkig 2016, een jaar nieuw

maskers bewogen - onderzoek naar emotie uitdrukkingen en maskers voor fysiek theater

Onderzoek naar emotie uitdrukkingen en maskers  voor  fysiek theater

Revisie op 1 oktober n.a.v. de presentatie avond/symposium.

De eerste hoofdstukken staan on line 

om een indruk van het boek te geven. ZIE http://maskeronderzoeksjoerdschwibettus.blogspot.nl/
MASKERS BEWOGEN - is 100 pg. format 21 x 21, met dikke kaft in full color. Gebonden en geplakt. QR codes in het boek geven onmiddelijk verbinding via mobiele scan met historisch beeld en filmmateriaal. Het boek is te koop ad euro 15.00: walkingfaces@gmail.com en het wordt thuisgestuurd.

MASKERS BEWOGEN Video verslag (35 min.)

van de presentatie avond op 1 oktober is te vinden via de link. Deze duurt 35min. en geeft een volledig overzicht
Sjoerd Schwibettus onderzocht universele emoties in relatie tot het gebruik van maskers in fysiek spel. Naast historisch onderzoek en de werkzaamheid in de hedendaagse onderwijspraktijk, ontwikkelde hij 3 series nieuwe maskers. Een nieuwe ‘familiegroep’, die voortgaat op de traditie van maskersfamilies uit de Commedia dell’Arte, Sartori en Jacques Lecoq.
Kleine impressie video verslag (12min.)

De aanleiding voor het onderzoek was een artikel in de Volkskrant: 'Menselijk gezicht laat 21 emoties zien'. Een grap - dacht Schwibettus, want gepubliceerd op 1 april. Het bericht baseerde zich op de publicatie 'Compound facial expressions of emotion' van Shichuan Du, Yong Tao, and Aleix M. Martinez, van het Center for Cognitive and Brain Sciences, The Ohio State University (2013).
Schwibettus werkte met professionals uit het veld en studenten in zijn onderzoek. Met studenten toetste hij de werkzaamheid van de maskers en de wisselwerking met het fysiek theater. Schwibettus werkte samen met beeldend kunstenaars, artsen Emmy Chau en Datus Voorhorst en masker maker Frans Krom. Met het onderzoek en het boek MASKERS BEWOGEN geeft Schwibettus een nieuwe impuls aan het vak. Hij zet de autonome kwaliteit van het masker spel centraal.
ZIE VOOR MEER INFORMATIE EN CONTACT
BLOGSPOTMASKERONDERZOEKSJOERDSCHWIBETTUS
 
MASKERS BEWOGEN wordt als GARD praktijk onderzoeksproject, ondersteund door ArtEZ Arnhem, theaterfaculteit. Hogeschool v d Kunsten Arnhem werkt hierin samen met WalkingFaces.nl.

groot beeld filmbeelden gezicht is een gedicht klik de link voor groot beeld

publicatie filmbeelden zijn onder copyright stichting uppercut - sjoerd schwibettus. Filmbeelden mogen niet door derden worden gebruikt. 

publicatie en programma van 1 oktober worden op deze site weergegeven begin september 2015

bij interesse is publicatie tegen vergoeding beschikbaar op aanvraag: uitgeverij Schwibettus, sjoedschwibettus@gmail.com

een wiebelend bootje en het begon met een boom

Pracht in de Gracht Zaltbommel  organiseert dit jaar voor de 6e keer Beelden in de grachten rond Zaltbommel. Ongekend wat een uitdaging. 2 jaar geleden deden Hans Vernooij en ik mee met 'plastic fantastic':  een huisje van plastic draagtassen waar een bloem door het dak heen op een zonnepaneel groeide. Het werkte ook nog. Na maandenlang proefjes en knutselen - en dankzij Radio Piet Arnhem en Mark Giesen buurman konden we uiteindelijk de goede schakelaars in elkaar solderen om de pneumatische uitschuifarm met accu en zonnecollector op het huisjes dak te laten werken. De bloemstengel groeide als het ware door het huisje van plastic draagzakken heen en verlengde zich elke paar minuten met een kleine meter. Wow. Dat was goed voor de 2e publieksprijs. Peter Greenaway gebruikte voor zijn expositie in fort Asperen eenzelfde principe voor een installatie om alle ramen tegelijk open te zetten.
Bestuur Pracht in de Gracht: Corlique Kosterman, Janneke Hillenaar, Chris Puijker, Arno Udo: gedreven kunstminnenden en kunstenaars. Opening 12 juni - beelden in de gracht festival staat tot en met 1e week september. Ook is op de Martin van Rossemsingel 53 te Zaltbommel een  informatie punt voor route en beschrijving en boekwerkje en veel belangrijker: in de beeldentuin staat werk van de deelnemende kunstenaars: pracht in de gracht.nl

Emmy Chau en Sjoerd Schwibettus werkten samen en staan met 2 beelden in de gracht voor deze editie:
'I dream'd in a dream' https://youtu.be/VrLKF3JjHjM
'Stairway to Heaven'  https://youtu.be/PiZXAHrA3fM
van walkingfaces.nl met Tijs van Trigt, Chris en Paul van Prachtindegracht.nl. Heel veel natte voeten, 2 mislukte pogingen, 2 mensen bijna in het water en wat blauwe nagel en bloedblaren van vingers ertussen. Hij staat! echt wel 5 meter hoog. Diepte water bijna 3 meter. Forse krachtinspanning en 2 kleine wiebelende bootjes.

En dan ook nog winnen! Eind september 2015 aan het eind van de 2,5 maand Pracht in de Gracht expositie werd de Publieksprijs ad Euro 2500,00 - aan 'Stairway to Heaven' toegekend: ze zijn toch zeker een nul vergeten in de prijsvermelding?
Arno van de Rabo bank deelt hem uit en we staan ook nog een keer met zijn allen erop:
Arno (Rabo directeur) - Corlique (voorzitter bestuur) - Sjoerd   (de knapste) en Chris (secretaris bestuur).

'Totems'

De link naar de filmpjes (duur 2min.) hierboven: echt heel bijzonder: je ziet hem vallen!
Pracht in de Gracht 2015: Opening 12 juni, reuze fijn met frietkot en burgemeester dichtend. De hierbij afgebeelde 'totems' staan in de beeldentuin, de zwaardwachter en de cycloop had ik nog over van al die anderen uit Maastricht-Internationaal Landart symposium, Dinxperlo schoolproject op basisschool De Wegwijzer  en Arnhem Wijken voor Kunst festival 2013 en cultuurroute met Merith Smals voor mbo opleiding 't Venster Arnhem 2014.Het is hun 4e leven nu! 

En ze zijn extra feestelijk uitgedost. Het terracotta leger' van Emmy Chau in de beeldentuin bij Pracht in de Gracht festival is hier ook afgebeeld.  Dit is een deel van de 9000 man zwart en rood, elk uniek, zoals onder meer in Ede Cultura Gallerie tentoongesteld in februari 2015.  De grachten van Zaltbommel - mooie wandeling in het groen en Zaltbommel is pittoresk.  De beelden Staan, drijven tot begin september 2015.

't begon met 'n boom  

De boom op 't Staringplein - die ging om. En toen nog een en toen nog een. Kastanjebomen. Als ze in bloei stonden was het feest. Na de rooiing parkeerden auto's daarna op de lege boomspiegels, en steeds meer hondenuitlaters hoefden niet meer verder met hun hond, vonden ze. Ik zette uit protest een aantal borden neer zodat er aandacht zou zijn voor die verloren plekken groen, de verloren plekken boom. Er waren in korte tijd 4 bomen verdwenen: hier moest wat gebeuren. Verbaasd keken mensen op bij de borden: 'hier staat geen boom' werd uitgebreid met 'hier staat geen huis', 'hier staat geen auto'. De inspiratie kwam heel simpel vanuit het gezegde huisje, boompje, beestje.

We deden mee aan internationaal Landart Symposium Maastricht en bouwden daar met boomstammen een heel veld vol totems. Op de link kun je een goede impressie krijgen van de beelden. Direct na de manifestatie zorgden vandalen ervoor dat  de totems in de vijver en in stukken verspreid werden terugvonden. We namen de beelden  mee naar het Staringplein Arnhem: Ze werden de wakers van het plein. Met hulp van alle pleiners werd het plein weer groen: er werden hekjes om de boomspiegels geplaatst en ook de zandbak werd omgetoverd tot plein tuin.

Hoi Sjoerd, brief in het laatje, de buurman:

Jouw beelden op het Staringplein gebruiken wij in onze cultuurroute voor vmbo 't Venster. Nou leek het ons leuk om daar een brief van de kunstenaar voor te lezen. Een brief waarin de kunstenaar iets verteld over het kunstwerk, mag alles zijn! En misschien een prikkelende vraag voor de leerlingen. Het leek ons leuk als die brief in dat beeld met die laatjes in 1 laatje ligt. Alsof het kunstwerk even tot leven komt door de woorden van de kunstenaar. 

Nou zijn wij natuurlijk niet de kunstenaars. Zou jij misschien mee willen werken en een brief willen schrijven aan deze VMBO leerlingen? 

Ik ben benieuwd! En hoor graag of je hier tijd/zin voor hebt. 

Groetjes,  Merith 

Antwoord:                                            

Arnhem 2 dec.2013 - Goh word ik zomaar deel van een cultuurroute. Altijd fijn.

Mij lijkt 't ook leuk met die brief in dat laatje. Moet er dan nog aan gaan werken. 

Er waren meer door regen en vandalen om, ze staan weer behalve 1 – die heeft wat meer werk  en ook dat ga ik herstellen en op tijd voor de cultuurroute weer goed maken.

Maar wanneer is het gebeuren eigenlijk?

Brief: Dit is het plein met de naam van een dichter. 

Staring was een romantische dichter uit de 19^e eeuw-blonk uit in dichterlijke vertelkunst:                               'Sikkels klinken, Sikkels blinken,

Op het plein                               Ruischend valt het graan.
voel ik nog                                 Zie de bindsters garen,
zijn woorden                              Zie in lange scharen
in de lucht.                                Garf bij garven staan.'
                                                 

Als ik beelden maak of als ik dans, als ik schilder of als ik mimetheater speel, als ik schrijf en als ik guts en druk,

Dan voel ik me een dichter en omarm de stilte van wat er niet staat en dans van binnen de dingen die niet zichtbaar zijn.

Poëzie is huid, adem, ruimte.

Poëzie is het moment van beweging, het idee van aanraken, het zinderen(trillen) van een geluidloze beweging en het strekken van een been, het huilen van een arm.

Poëzie is elke hapering van een stille gedachte.

Mijn kunst heet lijfelijke poëzie

WalkingFaces maakt lijfelijke poëzie.

De sculptuur van de mens staat centraal. 

Het Staringplein heeft strijders nodig. Wakers die ervoor zorgen dat het dichten blijft, dat de stilte nog mag en dat het onzichtbare blijft.

Langzaam vervalt het plein en verdwijnen 1 voor 1 de bomen.

Al jaren strijden we voor een nieuwe look –een echte kunsttuin voor de buurt en voor alle mensen die langskomen en we willen de bomen terug die zijn weggehaald.

De totems die ik heb gemaakt waken en drukken uit dat hier het onzichtbare moet blijven. De beeldentuin geven het plein de bomen terug.

Als een guerrillastrijder 

heb ik Ongevraagd, ongewild, onbetaald, onbezonnen deze totems op obscure tijdstippen rond dit vervallen  soms troosteloos pleintje geplaatst.

Er komen honderden kinderen elke dag voorbij. Ze lopen over de muurtjes en aaien en voelen de totems op hun weg. Ze kijken in de cycloop, die met de laadjes en raken het zwaard aan en soms klinkt er het brons van de helm.

Al die bewegingen blijven achter.

Recensie door leerlingen van vmbo 't Venster:

Bomen die lijken op mensen, dieren, ridders, kunstbomen en meer? Met de cultuurroute van ckv 'T Venster voor de 3de jaars hebben de leerlingen langs verschillende kunstwerken in de omgeving van de school gelopen en hebben daar verschillende opdrachten bij gedaan. Een van de kunstwerken waar we stil bij hebben gestaan zijn de 'Totems' van Sjoerd Schwibettus op het Staringplein. Hij heeft in het vervallen speeltuintje op het plein van stukken boom, oude gebroken borden, boeken, enz. beelden gemaakt. Deze totems, zoals hij ze noemt, heeft hij gemaakt omdat de gemeente Arnhem alle bomen op het plein weghaalt en de laatste boom die er staat zal waarschijnlijk binnenkort ook eruit gaan. De totems beschermen op een kunstzinnige manier het plein als een soort strijders, kruisvaarders, ridders. De kunstenaar heeft voor de leerlingen een brief voorgelezen en naar aanleiding daarvan en het bekijken en voelen van de beelden hebben de leerlingen 3 vragen beantwoord: Wat herken je in het kunstwerk? Wat vind je goed aan het kunstwerk? Wat zou je verbeteren aan het kunstwerk.

"Heh!? Is dit kunst? 

Wat is dit? Op elkaar gestapeld! Boomstukken?" Een kunstenaar komt op het plein met een brief. Een brief die in het laatje van het 'cycloop'-beeld thuis hoort. Een brief over ene meneer Staring, met veel rare woorden, een brief over betekenissen, poëzie, WalkingFaces. De brief vraagt of wij de kunstwerken aan willen raken!? Spannend. He! Het aanraken en voelen van een kunstwerk met een voorgelezen brief roept associaties op. "Dat is iets wat we niet kennen, maar wel interessant." Ik herken gezichten, kruisvaarders, een boekenhouder, bewakers van het plein, een kast, poppetjes, een kruis, dierenhuiden, dieren, mensen, kunstbomen met sierlijke dingen, een denkende man, ridders, herinneringen, een cycloop, strijd, gevecht. "Ik wil met het kunstwerk op de foto, met die met het zwaard."

"Wow! Zijn dit echte boeken?" 

Allemaal huishoudelijk materiaal om de kunstwerken mee te maken. Borden van een oma, bloempotten, scheikundeboeken, purschuim e.d. "Purschuim wat is dat?" Heel leuk materiaal om mee te werken, zegt de kunstenaar.

Op de schommel vul ik mijn vraag in wat ik goed vind aan het kunstwerk. Ik spring van de schommel om nog even iets beter te kijken en te voelen aan de beelden. Even een rondje eromheen lopen hoor. Graag! Dat geeft de beelden een bepaalde beweging en die bewegingen blijven achter op het plein, zegt de kunstenaar. Het is creatief, mooi gemaakt, een goed onderwerp, een jongensdroom, creatief omgaan met voorwerpen, goed passend bij het plein, sierlijk en mooi, mooi met vormen, goed dat er een minder leuk verhaal achter zit, vrij om er veel in te kunnen zien, gebruik maken van de natuur, origineel, fantasierijk, expressief, heel apart... Tja hoe bedenkt een kunstenaar dit? Hoe kunnen deze materialen het verhaal over het plein maken, laten zien, beschermen?

Het is apart. Wat zou je er dan aan willen veranderen? Het is nog wel een beetje onduidelijk wat het is.. Iemand anders zegt: "Ik zou er niks aan veranderen! Dit is iemands creativiteit en ik vind dat mooi." Ik zou het schoonmaken, glitteren, licht erop zetten in de avond, duidelijker maken, netter maken, verven met neonverf, beter beschermen, zonde van de bomen vinden, groter maken, niet kunnen bedenken, schuim weghalen, meer kleur geven, meer detailleren, maken met nieuwe bomen, niet veranderen, dierenbont weghalen. Dankjewel. Ik vond het raar, maar ik heb toch goed geluisterd. Ik begreep niet alles, maar ik heb de kunstwerken wel durven aanraken.

Dinxperlo op school de Wegwijzer,

- van Bomen tot Beestenspul - 2 dagen bikkelen - in de klas en op het schoolplein.

We hebben kastanje bomen die gerooid moesten worden voor het kunstproject gekregen. Dit is het 3e leven van de totems. Een aantal vanuit Landart Maastricht en Wijken voor Kunst 2013 gingen mee. Samen met Paul en Neeltje Hoftijzer werken we verder met boomstammen die vanuit het rooien zijn bewaard. De kastanjebomen waren ziek en Gemeente Dinxperlo moest rooien maar stelde ze voor het project beschikbaar.

     

   

de bal en de man

Voetbal dacht ik. daar ga ik een voorstelling over maken. dat was 1985-1986: 'de woede in de kop van de doelman'

Jan Mulder deed op verzoek van Adri en ik een tekst. Ik de rest. Met 'Pastorius' op gitaar deed ik een hele wedstrijd maar dan solo, tussendoor steeds filmfragmenten van een vreemde gepassioneerde man die in het holst van de nacht in het Olympisch Stadion Amsterdam op het veld en in de catacomben oefeningen deed. We zien hem met een piepende en oude fiets het stadion binnenrijden. Een soort nachtmerrie-achtige wedstrijd: de doelman, een gevecht met zichzelf. Een blinde trainer komt voorbij (Adri), een papegaai die op de doellat aanmoedigingen roept en wijst met zijn blindenstok, een kleine man in pak die een orgel in het doel draait en een boenmevrouw, die de lijnen op het veld uitwist. In de catacomben ziet de doelman zichzelf in de trofee vitrine met een foto van het hele elftal: het blijken allemaal klonen te zijn van zichzelf. Terug op het veld, draait een blij kind steeds maar weer op de middenstip van het veld rondjes en zien we de doelman verdwaasd het doel op rennen. Gevangen en verwrongen in zijn eigen gedachten. Elke voorstelling viel ik zeker 5 kilo af.                                                       De fotos van het elftal en doelman zijn van Cobi Golterman; de film van Ruud Monster.

Topsport, een verdwazing en een alsmaar herhalende narcistische show. Maar wat een choreografie van lijnen en van ruimte: wekenlang heb ik research gedaan, bezocht menige wedstrijd. Ik genoot ondanks de vele slogans, waves, bierademende supporters, gedrang. Ik liet me platdrukken, me meevoeren met de ongelooflijke energie van een gevuld stadion. Ik liet me platdrukken, me meevoeren met de ongelooflijke energie van een gevuld stadion. Van Studio Sport en van vele krantenknipsels leende ik beelden en monteerde-smeedde deze zorgvuldig met regie en geestesoog van Adri om tot een eigen wedstrijd op de theatervloer. Het waren er zeker 150.

We bouwden een koorddans-installatie onder de (schuinoplopende) vloer en we zien dan op het laatst de doelman capriolen uithalen om in zijn doel (op het koord) de bal aan een touw en katrol gecontroleerd tegen te houden voor de foto met een zelfontspanner. Wow, wat een wedstrijd. De productie viel onder stichting Uppercut, de eerste sinds ik onafhankelijk van Het Veem Theater mijn voorstellingswerk voortzette. 'De woede in de kop van de doelman' speelde - ongekend - 3 seizoenen lang op festivals en ongeveer overal waar we konden spelen in Nederland. Was het dans, was het mime? Het was fysiek theater met een grote stilering maar ook met een grote uitputting en zeggingskracht. Een grotesk modern ballet met een verdwaasde gekte.

fragment werkverhaal: 

'Ik was daar achter in het veld alleen maar aan het staan. En ik dut een beetje in. Ik wil naar de bal toe, en dus zie ik mezelf naar voren toe lopen, het doel uit. Ik voel me net een flipperkast. Het balletje rolt en rolt en rolt naar me toe, vanzelf. En ik ren alle spelers voorbij en laat ze ver achter me. Ze blijven daar als vastgenageld staan. Oh, wat een gevoel, wat een snelheid. En het publiek, dat staat te juichen. Voor mij, voor mij. en dan kom ik bij dat doel. Ik neem de bal op mijn slof. De doelman is al weggelopen, zeker bang voor mijn keiharde schot. En alles staat dan stil... Als kleine jongen had ik zo'n droom - Ik stond daar op het grote veld. En ik rende naar de bal toe. En mijn vader komt eraan en vloekt omdat ik in mijn eigen doel had gescoord.'

Behangplaksel of behangselplak

Zelf heb ik Adri al lang niet gezien. Dank Adri voor die tijd.
Ik zie hem nog voor me in die dagen van mimetheater Termiek. We gingen zelf posters plakken en hij droeg voor 'Falaffel' (de 2e productie na 'Tafel In Kwint') de plastic zak met behanglijm en ik de A-2 affiches. Dwars door Amsterdam -we waren al een eind door de zeker 250 affiches heen - liepen we op de Rozengracht. En daar stonden van die prachtige lantaarnpalen met brede onderkanten in het zicht van alle passanten aan de kant van de kerk. Hij smeerde, ik keek. Want strikt verboden en de politie was niet bepaald vriendelijk in die dagen. Ik keek en zie zo die VW politie kever aan de overkant passeren en een U-turn maken over de tramrails. Ik roep en laat alles vallen en ren als een gek. Adri niet - stug blijft hij nog even smeren, hij hoorde het wel maar mompelde 'even afmaken, zo gebeurd.' Het affiche hing netjes gesmeerd en gestreken op de onderkant van de lantaarnpaal en Adri hing ook. Hij smeerde hem iets te laat, trok wel nog zijn jasje uit en kuierde doodgemoedereerd door op het plein. De zak behangplaksel bleef achter bij de lantaarnpaal waar hij net zijn werkstuk had afgemaakt.

De politiewagen stopte op de stoep en de agent draaide zijn raampje open en riep. Adri hoorde roepen en liep met jasje uit nonchalant over de schouder heen nietsvermoedende wandelaar te spelen maar dacht in schuldige argeloosheid op het wenken toch maar even op de politiekever af te lopen. 'U was aan het plakken zagen wij?' Waarop hij antwoordde: 'Wie ik? - neuh, ik wandel hier.' En maakte toen zijn beroemde werktuiglijke gebaar. Adri heeft grote handen. De plak zat er nog dik op en droop nog na van het diksmeren werkstuk op de lantaarnpaal. 1 hand hield zijn jasje vast aan het lusje dat over zijn schouder hing, de ander ging naar zijn neus.  'Wat is dat op uw handen?' vroeg de agent. 'Oh, ja, euheh, ik ben verkouden....' Later kuierde ik vanachter de Westertoren terug om te zien waar hij was. Het gesprek met de dienstdoende agenten heb ik hier gereconstrueerd. Er kwam een VW politie wagen aanrijden; zodra ze me hadden gespot, stopten ze opnieuw en even later zaten we samen gebroederlijk op de achterbank van de VW kever. De affiches en de plak met stoffer voor het smeren op onze schoot. Bewijsmateriaal. We werden geïnterviewd op de beruchte Warmoestraat en moesten naam en adres opgeven. Met stalen gezichten zeiden we beurtelings: Peter Faber, Adriaan Adriaansen (beroemd clownesk duo in die tijd) en mochten met achterlating van plaksel en affiches, en een reçu heen gaan.

incredible bounce

Gewoon een rood rubber balletje.
Jongleren kan ook, maar dan heb je er meer nodig. Van het 'Apple Circus' in New York leerde ik wat jongleren, en dacht: met 1 gaat het ook! Mijn vrienden van de middelbare school gingen allemaal, zo was de tijd, sociale academie doen in Den Haag, ik wilde Amsterdam en Neerlandistiek studeren.
We hielden elkaar nog steeds bij en toen ik mimetheater deed, wilde mijn beste vriend destijds dat ik in het wijkcentrum iets met kinderen deed. Lesgeven dacht ik, hoezo en euhh... Ik maakte een korte solo met 1 bal. De bal verplaatste zich op mijn lichaam van punt naar punt zonder dat ik hem met handen aanraakte. De bal markeerde eigenlijk de scharnierpunten waar ik omheen bewoog, en maakte een aangepaste beweging nodig als je voortbewoog. Het rode rubber balletje bleef je met je aandacht volgen, ik kon er met enige oefening alles mee.

Als ie braaf was

Hij bleef op mijn oorschelp liggen, rolde zachtjes en beheerst naar mijn schouder, waar ik 'em dan weer met mijn hoofd vastzette en dan manoeuvreerde ik net zo lang totdat ie onder mijn kin zat en dan in mijn mond verdween om dan tussen mijn tanden tussen mijn knieën te komen waardoor ik als een huppeltutje met kokerrok enigszins gemankeerd vooruit liep. Dan natuurlijk verder naar mijn voeten, waar ook een oude man loop met kleine sloffende pasjes tevoorschijn kwam. Met enige moeite lukte het dan ook om 't balletje zo op 1 versleten gymschoenneus te krijgen, omhoog te gooien en tussen mijn oksel aan de rechterkant te vangen en dan door naar mijn nek via borstbeen en halve kiep beweging naar achteren toe.
Als ie braaf was bleef ie echt - ongelooflijk - in mijn nekplooi hangen, rolde via aangespannen rugspieren langs ruggengraat zo mijn openstaande broekband in.
De kinderen vonden dat moment helemaal geweldig en op mijn vragende onnozele blik waar die bal nu toch weer gebleven was, bleven ze maar enthousiast 'achter je, achter je' roepen.
Er was nog meer: met elke stuiter kon ik ook een knik of bounce beweging maken in welk lichaamsdeel ook totdat ie dan natuurlijk onverwachts hoog in de lucht stuiterde en bovenop mijn vilten hoed viel en een kuiltje voor zichzelf maakte als een gehaktbal in het kuiltje met jus van de stamppot.
Er was ook een heel verhaal. Dat verhaal gebruikte ik voor de les, waarmee ik honderden kinderen de hele middag liet stuiteren en gillen en zich van 5 tot 12 jaar in allerlei bochten liet wringen. Tijdens de solo opening deelde ik eerst al die ballen uit; met de absoluut overtuigende aanwijzing dat ze de bal heel goed moesten vasthouden en niet los mochten laten. Nooit was er een die zijn of haar bal losliet, de aandacht was helemaal op de voorstelling gericht. Alleen daarna, ja daarna, was het feest. Ik ben ze ook allemaal kwijtgeraakt op die dag. Maar wat een plezier.

op stille momenten 

De bal is een speciale vriend.  In je zak houdt je de bal vast om maar ergens houvast aan te hebben. Zoals je ook wel eens een gevonden mooie steen als jouw geheim en kleinood in je hand houdt. Het is eigenlijk een hele goeie vriend die je met je meedraagt. Het balletje is rood, maar niet altijd. Om je aan het lachen te krijgen verandert hij weleens van kleur. Het balvriendje heeft altijd goede zin, en wil eigenlijk best naar buiten om te stuiteren, maar ja dat kan niet altijd en als je het overal toch gaat proberen, ben je je bal natuurlijk gauw kwijt. En het is toch echt jouw vriend en jouw geheim. Je moet er vooral op stille momenten in knijpen, dat stelt gerust. Als je zenuwachtig bent, of als je het even niet meer ziet zitten of als iemand kwaad op je is omdat je iets vergeten bent, of als er niemand met je wil spelen. Ja dan, dan is het goed die bal dicht bij je hebben. 
Even vlug tevoorschijn halen als het kan is heel spannend of gauw een keer in je andere zak stoppen zonder dat iemand het in de gaten krijgt. De stuiterwens is altijd groot en je moet ook weleens heel erg je best doen om die stuiter tegen te houden. Dan gaat het stuiteren als vanzelf in je lijf over en stuiter-huppel je zo onderweg naar school of naar boodschappen doen of naar huis.  Het gebeurt soms zomaar terwijl je op visite bent en er een verjaardag wordt gevierd. Stuiteren kan je ook eerst klein doen en dan steeds wat meer zodat je wel hoger dan je eigen lengte omhoog stuitert. Rollen doet je bal vriend heel graag, en als 't eenmaal begint terwijl ie nog in je hand in je zak zit, dan duikel je al voorover voordat je er erg in hebt. Bij de tandarts als je lang moet wachten en je zenuwachtig bent voor wat er moet gebeuren, rolt de bal heen en weer van hand naar hand, en zo heb je een beetje troost en afleiding. Maar pas op voor de systemen, die systemen die wonen voorbij de andere mensen en die zeggen je hoe en wat en dit en dat en voor je het weet heet je ook systemen. Voor dat je het weet is je vriend ervan door en kan je nooit meer stuiteren en rollen en lekker knijpen met je hand in het rubber. Voor je het weet moet je netjes rechtop en niet meer buigen en knikken, niet meer draaien en kaatsen en huppelen, niet meer trillen en tollen en dollen en opzijrollen. Voor dat je het weet is je geheime plek weg en kan je niet meer fantaseren. Beter dus dichtbij je houden. Erop staan en wiebelen, op je oor leggen en heel stil staan met een schuin hoofd  en dan de zee horen ruisen.

terug in de tijd

Het balvriendje was het begin van lesgeven of kunsteducatie. Aan het eind van mijn studie dans en mime aan de Theaterschool Amsterdam begon ik met lesgeven - dat had ik op zich helemaal niet op mijn lijstje staan. 
Ik kwam zo van uit de studie Neerlandistiek Universiteit van Amsterdam de mime-school binnenlopen en het ging juist over het uitvoerende vak. Ik was eerst bij Koert Stuyf beland door de moderne danseres die ik in het grote kraakpand van K 65 op de Keizersgracht tegenkwam. Ik kraakte dat het een lust was. Daar hadden we ruimte! 
Toen Frits Spits de grootse kraak versloeg voor de radio, kwam ik terug naar het pand en daar hielden we die middag ballotage voor aspirant woningzoekenden die zich wilden aansluiten bij onze kraakgemeenschap daar.
De jonge vrouw die we unaniem aannamen was op klompen, sprak Amerikaans met wat zinnen Nederlands, en droeg een gele poncho. Later zag ik haar dansen in de gang. Nooit had ik zoiets gezien. Ik smolt en was helemaal verkocht. En zo belandde ik een half jaar later bij Koert Stuyf en Ellen Edinoff op les, kocht daartoe op de Albert Cuypmarkt een goedkoop dun maillootje en vond toen uit op de dansvloer met allemaal klein van stuk meiden die daar al lang kwamen, dat die maillot wel erg doorschijnend was. Ellen Edinoff legde me in een knoop waar ik nauwelijks uit kon komen. Theater en Moderne dans was voor mij volstrekt nieuw.
We begonnen later een eigen studio voor dans en mime en 1 van de producties heette 'The Incredible Bounce'(1979), dat ik op basis van de ballenman  solo met Mark Kingsford verder ontwikkelde.

Tekenaar Nico Rolle maakte een impressie voor de Telegraaf bij het artikel van 23 september 1973 over de krakersgemeenschap in RK Johannes de Deo ziekenhuis op Keizersgracht 65. Hierboven de tekening van mijn verbouwde kamer.

de mompelende man

De mompelende man 

De mompelende man heeft een continue brom - ruis - geluid. Overal waar hij loopt - gaat, hoor je een aan elkaar breien van klanken als een rode draad door zijn verhaal. Wat hij zegt is niet echt ter zake, de boodschap zit in de aaneenrijging en verbondenheid. Met de klanken lijkt zijn directe omgeving te verkleven, zijn fiets plakt van de mompels en ook zijn voetsporen lichten lichtjes op door de vele pulserende lusjes. De mompelende man is een beeld, maar ook een muziekstuk, dat de tijd vooruit stuwt en de plekken doordrenkt met een kabbelend stromen. Je ziet hem één worden met de chauffeur in de 40jaar oude gebutste Renault 4 tijdens een motregenbuitje onderweg. Snelheid 2 van de lawaaierige ruitenwissers staat ingeschakeld terwijl hij hardopdenkend met gesloten mond de namen en personen opnoemt die hij straks bij de inhuldiging van het beeldje op het dorpsplein dank je wel gaat toevoegen voor de steun en de vriendschap. Als hij het plein oploopt horen we zijn mompels samenvallen met het fladderen van zijn broekspijpen en het piepen van zijn verschoten afgetrapte gymschoenen. Mompelen wat is dat? Mompelliedje van de fabeltjeskrant of meer als Kurt Schwitters? We kennen natuurlijk allemaal R.E.M. Michael Stide - hij geeft commentaar op zijn nu eeuwige mompelende man status.

Zelf doe ik dat met hardopgedachten en ook blog: ik rijg. Ik rijg de woorden aan elkaar en door de lange zinnen die ik creëer ontstaat er een enigszins poëtische muzikaliteit in mijn woorden opeenstapeling, hier en daar probeer ik wat bij te sturen, maar vind onderweg ook weer associaties en nieuwe openingen en zijpaden uit, zodat er - gelet op de woordenstroom - de ritmiek meer leidend is dan de betekenis, tenminste als je enigszins toch wel gevoel voor de context hebt waarin je je begeeft als je überhaupt begint met spreken en de zinnen lang niet altijd zinvol uit je mond komen en zelfs haperen, maar dat is dan natuurlijk ook de charme, zeg maar, dat het op dat moment alliteraties of bokkensprongen begint te vertonen en daardoor je gehoor naar voren laat leunen om maar niets te missen hoe deze zin dan weer eindigt. Allerlei prikkels, laadjes gaan open en dicht en willen met hun informatie meedoen, wie ben ik om dat tegen te gaan. ben ik dan echt een ontkend ADHDer of dyslex.?

2 stemmig

Van het hotel café Americain was een van de kelners (gérant eigenlijk daar)in de jaren 70 een begrip. Hij was al enigszins op leeftijd, was geheel vergroeid met zijn routine en bracht zeer vertrouwd jarenlang koffie en gebak en een bijpassend likeurtje als daar om werd gevraagd. Veel bezoekers bestonden op zijn werkuren uit dames op leeftijd die in stijl met elkaar gingen roddelen onder het genot van iets lekkers. vooral ook om passanten, kennissen, en andere bezoekers van het café een oog uit te draaien. Krioelend en giechelend ondanks hun leeftijd konden zij zich zeer vermaken. De gérant stoorde zich er niet aan, hij had een onberispelijke vorm en stijl. Hij had echter wel een merkwaardige gewoonte ontwikkeld en kon zijn commentaar op zijn klanten niet meer binnen houden. Normaal gesproken houden we wat we denken voor onszelf. Bij hem was het aan de oppervlakte gekomen, dat wat hij zei was weliswaar in een soort van andere stembuiging alsof er 2 stemmen in 1 lichaam zaten, maar toch duidelijk verstaanbaar. Op elke bestelling kreeg de oudere dameskrans dan na de 1e stem 'Jawel mevrouw, natuurlijk' er met de 2e stem bij toegevoegd, 'Ouwe zeur, alweer dat zelfde permanentje' en 'Kan het er nog bij' en 'Moeten we niet een beetje aan de lijn doen?'. 'oh-Wat fijn, een borreltje - komen we dan nog wel thuis?'

Stroopwafel

Lang geleden woonde ik op de Jacob van Lennepkade. Ik geloof dat hij Paul heette en hij speelde piano. Hij kwam uit London - was daar muziek aan het studeren, en we boden hem onderdak. Hij was helemaal verzot op stroopwafels.

Paul kende beslist geen Nederlands. We stuurden hem naar de avondwinkel op JP Heije, toen toevluchtsoord voor late werkers en altijd buiten winkeltijden open. Ik deed hem voor hoe hij 

                                                                                                                                  s t r o o p w a f e l 

uitsprak, verschillende keren heel nadrukkelijk en langzaam en elke keer de klanken opnieuw langgerekt zodat het aaneengeregen als stroopwafels tevoorschijn kon komen. Hij lette erg op, deed zijn best, lette op mijn mondbewegingen. Vol vertrouwen ging ie op weg - halverwege was ie het blijkbaar kwijt of raakte het spoor bijster terwijl hij toch als een soort mantra en bijna zintuiglijk de klanken proevend bleef opzeggen, half hardop en luider om zo meer vertrouwen te krijgen.
Onderweg zullen veel passerende mensen naar hem hebben gekeken en zich hebben afgevraagd of deze in zichzelf mompelende en pratende man wel van deze wereld was. Door al het kijken afgeleid kwam hij enigszins verontrustend en opgefokt de avondwinkel binnen, koos een strategische plak uit achter de counter waar meer mensen hun beurt afwachten. Hij speurde onderwijl zijn innerlijk af en concentreerde zich op hoe hij dat lastige woord met de hem vreemde klanken moest  uitspreken. De dame in kwestie was een ras Amsterdamse uit de Kinkerbuurt, no nonsense en niet makkelijk uit het veld te slaan; met vanzelfsprekend gemak bestierde zij de zaak en efficiënt handelde zij zo een 8 tal klanten met patatje oorlog, 2 beugelflesjes Grolsch, een rol koeken en 'doe maar ma die ma'', shag halfzwaar en frikandel met mosterd, pak koffie vacuüm en hebjeookroomboter? en nog meer. De ogen en oren van Paul flitsten heen en weer om zoveel vreemde klanken en gedragswijzen. Hij werd steeds nerveuzer, wipte van 't ene been op 't ander en zoog zijn borstkas vol lucht om klaar te zijn voor als het zijn buurt was. De vrouw van de avondwinkel keek hem schattend lang aan, zei niks, bewoog haar hoofd licht naar boven om aan te geven dat ze wachtte. ze had al gezien hoe Paul enigszins uit de toon stond te staan en te blazen. Het bleef lang stil. Paul bereidde zich voor, rekte het moment om nog even intern in zijn mantra te overleggen en toen de woordklanken uit zijn strottehoofd vertrokken realiseerde hij zich dat het mogelijk wat hard en wat uit de toon was van het normale gespreksvolume.  De vrouw was enigszins wat dichterbij gekomen en boog zich wat over de counter heen omdat ze dacht te maken te hebben met een verlegen jongeman die misschien wel wat stotterde.

SHHSSSSssstttttssssstrrrrLLLLOOOOOOPBPBPBVVVVAAAAFFFFFLLLLL 

rolde het door de lucht en door de spatjes speeksel die meekwamen met de klanken vanwege de wat vreemde en overdreven mondarticulaties deinsde de vrouw naar achteren en was uit het lood geslagen door deze haar onverwachte wending. Zenuwachtig omdat Paul zag dat er wat mis ging, probeerde hij steeds sneller fragmenten van het woord uit om zo te verduidelijken:

st st st st st - rrrrrrrrr rrrroooooo pe pe pe? pe wa wa wa wa? wa waffle waffle waffle? waffle? waffle???

steeds meer vragend, wanhopig, en dat je er waarschijnlijk medelijden mee kreeg.
Ik was er zelf niet bij. Ik heb dit gereconstrueerd aan de hand van zijn onthutste verslag toen hij eindelijk na veel wringen en buigen en met aanwijzen een pakje stroopwafels mee kreeg.  Door zijn bloemrijke vertelling heen bleven we gierend van het lachen over de grond rollen, samen met stukjes uitgeproeste stroopwafel.

de stille getuige

Ik geef les aan jaar 2, en geïnspireerd door hun concepten en uitprobeersels op de vloer voor open dramaturgie theatermaken doe ik een experiment in de les als voeding en omdat ik het ook niet laten kan zelf een 'etude'  te maken. De bewegingslessen zijn feitelijk altijd werk op de vloer en viewpoint opeenstapelen van de beweging in al zijn delen. Ik doe eerst een observatie vanuit lopen naar rennen,

en terug. Hoe kijk ik naar binnen en observeer ik terwijl ik iets doe. Hoe volg je zonder dat je hoofd en het denken het overneemt. Het denken draagt censuur in zich en wil vastzetten, verantwoorden, het lichaam is sneller en weet meer.
De stille getuige dus zonder censuur, maar wel een die richting en noodzaak aangeeft en je in staat stelt te sturen.
Het effect is geweldig: we kunnen als het ware zien hoe de man - vrouw denkt, soms wordt er wat in timing uiteengerekt of wat langer stilgestaan bij een deel beweging in het totaal van het lopen. soms zie je wat nadrukkelijker het gewicht naar voren gaan voordat de armen meekomen, dan zie je een detail van de voet afrolling in detail uitgevoerd.
Kun je observeren zonder in te grijpen? Het observeren is zonder meer verbonden met de handeling die op dat moment plaatsvindt, en zet een spoor uit in een logica van opeenvolgende delen. Ook kan het perspectief van observeren telkens anders plaatsvinden, van onder uit bijvoorbeeld geeft beslist een ander gezichtspunt van dat binnenoog en een ander verloop in de delen van het lopen. De lading of de intentie ofwel de spanning wordt anders in zijn verloop. Het lijkt op schilderen, je zet naar aanleiding van een streep nog een streep en nog een enzovoort, terwijl je je laat leiden en gaat meesturen van binnen uit.
Als ik in jaar 1 doorga ontstaat de etude waarbij er 6 mensen met mobiele camera verschillende delen van het lopen in beweging opnemen.
We zetten de opnamen naast elkaar: 6 mobieltjes die allemaal een ander deel laten zien van de loop. wat een feest.

gerauschmacher

Kraakdozen hadden we. biepjes en blikgeluidjes en krassend glas of plastic en van die snerpend lange uithalen soms. Zo klinkt een kraakdoos! De afbeeldingen laten een afwerking zien die ik me niet herinner, in die eerste dagen waren het allemaal losse draadjes en weerstandjes en een transistortje.

Een sigarendoosje was het met wat weerstandjes van binnen, een speakertje, batterijtjes en elastieken eromheen en  elke aanraking was weer anders. nu kan het high tech en met synthezizer en zelfs electrische sax van alles wat je hart begeert. maar toen was het zintuiglijk en eigenlijk een verlengstuk van je huid of van je oor. Het gebruikte de weerstand van de huid en je lichaam voor de productie van geluid. Truus is de meest bekende artiest uit die tijd die werkte met de kraakdoos. Op haar site kom je een indrukwekkend repertoire tegen. Truus de Groot werkte eerst met de Foolsband, de voorloper van Doe Maar. De kraakdoos is bedacht door Michel Waisvisz en Geert Hamelberg in de jaren 60 en verder ontwikkeld door Waisvisz in de jaren 70, toen hij verbonden was met STEIM in Amsterdam.

Ik weet zeker dat we het weer in ere gaan herstellen die kraakdoos van weleer.

Binauler recording

Net zoals de binauler techniek. Iris van der Ende gebruikt die met haar nieuwste projecten. 'binaural recording'. 'Dat bestaat al sinds 1881, het is 3D geluidservaring', zegt Iris. 'Het grappige is dat toen binaural recording werd uitgevonden, men ook even zulke radio-shows bracht. De show werd over 2 radio-channels uitgezonden en mensen moesten twee radio's hebben en ertussen gaan zitten om het te kunnen horen. Maar dan is het effect ongelofelijk! Want de microfoon vangt het geluid op zoals je oren dat doen: het deel bij je schedel is gedempt, en vangt ook de frequenties op via de bouw van je oorschelp..... 3D geluid raakte uit de mode omdat het te duur was om 2 radio's te hebben. En nu is het weer 'terug' sinds Lou Reed een album met die techniek opnam en sinds de 3D film in de bioscoop kwam.'
De 'gerauschmacher' zorgde voor geluid, geluidseffecten en muziek  tijdens de vertoning van de stille (zonder geluid) zwart wit films (tot de jaren 1930  in filmtheaters). Het is ook onderwerp van de Hauser Orkater productie 'De Gerauschmacher' - 1995 en reprise in 2005. Het vermaarde trio Beppe Costa, Kees van der Vooren en Eddie B. Wahr maakte misschien wel de succesvolste Paradevoorstelling ooit. Onder regie van Leopold Witte vertellen zij het verhaal van twee filmmakers die naarstig op zoek zijn naar een muziekmaker.

Voor Hotel Modern 2013 ‘De baard van God’ werkt componist Arthur Sauer, als Geräuschmacher. Zijn instrumentarium bestaat uit concrete objecten, zelfgemaakte instrumenten en elektronica. In de voorstellingen ben je er getuige van hoe de illusie in beeld en geluid wordt gemaakt, en op het moment dat dat zichtbaar en hoorbaar wordt, is het volkomen geloofwaardig en realistisch. De verbeelding wordt in het moment geschapen. Ook de site is een feest: interactief en helder vanuit verschillende zintuigen tot een wonderlijke wereld gemaakt. (Helaas alleen in flash en dus niet voor ipadders.)

Figner, the eind of a Silent Century vertelt het verhaal van Edgar Figner: al meer dan 30jaar voorziet de Gerauschmacher films in de Lenfilm studio's in St.Petersburg van geluid. gewapend met niet meer dan een koffertje vol alledaagse voorwerpen geeft hij vorm aan de meest uiteenlopende geluiden. Filmaker Nathalie Alonso Casale raakte gefascineerd door deze Rus. In een surrealistische vertelling over de Russische cinema en geschiedenis en de noden van de Russische ziel zien we een reis door het verleden. Samen met zijn zoon, Sergei, zien we hem aan het werk. Ze rennen en sluipen terwijl ze zich niet verplaatsen, ze lopen op gebroken glas. Het geluid van een gebroken nek wordt gemaakt door een handvol koolbladeren kapot te wringen.

Het geluid van sterren - Hier hoor je een fragment van de performance .

Iris van der Ende is harpspeler en theatermaker en speler. Haar eerste project 'Stellar Sound Show' (onder meer op Oerol 2012) was indrukwekkend. In een weiland lagen 100 mensen midden in het donkere en dronken nachtlicht, Met laserlicht en vertelling en met een compositie van het geluid van de sterren werd je in een geluidsdeken van oneindige tijd gehuld. Iris Van der Ende werd gedreven door pure nieuwsgierigheid naar het geheim van het geluid van sterren. Ze ging daarvoor op bezoek bij de Hongaarse asteroseismoloog Zoltân Kolláth. De opnamen die ze met hem maakte, klinken ook over het veld. Kolláth heeft het licht van de sterren omgezet in geluid en door dat miljoenen keren te versnellen wordt een sonoor kosmisch gekraak hoorbaar. Het geluid van de ster AC uit het sterrenbeeld Hercules en R-Scuti uit het sterrenbeeld schild.  Stellar Sound Show is beschreven en gepubliceerd: boekrelease.
Voor het opruimen rij ik met mijn dan net nieuwe dodge ramvan het weiland in, laat alle deuren openstaan en met lichten aan want het is aardedonker. Past het erin? we weten het niet, het zal misschien net gaan lukken door de enorme imperial kunnen we ook boven op de wagen stapelen. Het bushokje van perspex glas waarin Iris speelde op de harp, past op de cm in de achterbak. Dan floepen alle lichten uit. wat gebeurt er? Ik ken de wagen amper want net nieuw, en ongerust draai ik op de tast struikelend naar binnen aan knoppen en dan ook de sleutel opnieuw. Gelukkig licht! De sterren lachen. Ik ook, opgelucht want anwb op zo een locatie? De lichten doven automatisch na enkele minuten. Nooit had ik zo een nieuwe wagen. De andere dodge ram van bracht ik daarvoor met kruskas verbuiging onder begeleiding van 4 fietsende gemeentepolitie Arnhem naar de sloop. Hij maakte een geweldige herrie en kreeg zo na jaren van dienst en heel veel km. een passende uittocht.

dichtbij en veraf

Haar nieuwe productie Verte (premiere jan.2015)komt nogmaals terug in de zomer bij de Parade. Dit zeggen de theatermakers: 'Overal waar we zijn kunnen we contact maken met iemand die er lijfelijk niet is en dat contact voelt echt en wezenlijk. Terwijl er onderweg van hier naar daar, van alles gebeurt met iemands stem, woorden, met iemands bedoeling. Theatermakers Iris van den Ende en Bart van de Woestijne vroegen zich af hoe je de ander nu eigenlijk echt beleeft vanuit de verte. Verte is een theatraal onderzoek over wat er buiten beeld valt, wat niet binnen komt. Een voorstelling over de haperende mens en haperende technologie'.

1 moment

Iris deed een paar producties mee bij WalkingFaces.nl.  In Een Moment is haar stem te horen. In 'Het uitgesteld verlangen' horen we haar harpspel, samen met Tis Marang contrabas en Maaike Toirkens cello.
Cast Glass is haar eerste cd release. Hier kun je van de muziekvideo een indruk krijgen.