Mime - de taal van het lichaam - hoofdstuk 1 Maskers Bewogen

Hoofdstuk 1 – Maskers Bewogen

Het vertrekpunt van het 1e onderzoek Maskers Bewogen (de trigger) is de publicatie in Time ‘Human Faces Can Express at Least 21 Distinct Emotions’ en andere kranten als de Volkskrant 'Menselijk gezicht laat 21 emoties zien' . Wat wist ik van emoties? En hoe werkt die uitdrukking precies? Hier gaat het eerst over het gezicht. Verderop in hoofdstuk 2 gaat het over lichaamstaal, de uitdrukking van emotie in het lichaam. 

Het artikel in Times en andere kranten verwees naar een publicatie in Proceedings of the National Academy of Sciences van 13 maart 2014. ‘In Compound Facial Expressions of Emotions’ bepalen onderzoekers van de Ohio State University dat er 21 universeel herkenbare gezichtsuitdrukkingen zijn!  Het krantenartikel bracht het eerste idee voort om emotie-maskers voor het theater te maken. Zouden de onderscheiden emotie uitdrukkingen de manier van acteren veranderen en zouden ze een groter bereik kunnen bieden wanneer ze worden omgezet in maskers voor acteren? Ik deelde dit idee met verschillende visuele en fysieke theaterartiesten en het volgende plan volgde: 

- *Studie, ontwerp en creatie van emotie-maskers voor 21 emotie-uitdrukkingen, gebaseerd op de 21 beschreven gezichtsuitdrukkingen en gecodeerde Action Units (AU) volgens het systeem van FACS (Facial Action Coding System).

- *Onderzoek naar emotiemaskers op het podium, door middel van opnames, observaties en maskerspel improvisaties.   

blij - verdrietig - minachting - woest-kwaad  

'the face is a poem'

Aan het begin van het onderzoek werden de 21 emoties in de PNAS-publicatie voor de spiegel opgeroepen en filmden we deze uitdrukkingen achtereenvolgens als een continu veranderende stroom van emoties, in één take – link film 'Het Gezicht is een Gedicht'

Empathie: De Zweedse psycholoog Ulf Dimberg publiceerde voor het eerst over onvrijwillige empathie in het begin van de jaren 1990. (zie -   Facial Reactions to Facial Expressions Ulf Dimberg First published in Psycholphysiology © Society for Psychophysiologica. 

In tegenstelling tot de aanhangers van de cognitieve visie (die gelooft dat al onze acties voortkomen uit cognitie), toonde hij aan dat de menselijke soort niet besluit empathisch te zijn, maar gewoon is. 

In experimenten bevestigde hij kleine elektroden om de geringste spierbeweging te registreren. Proefpersonen bleken onmiddellijk te reageren wanneer ze boze of opgewonden gezichten te zien kregen: ze fronsten bijvoorbeeld en/of trokken de hoeken van hun mond op. Toen de beelden van gezichten met emoties zo kort op het scherm werden getoond dat ze niet bewust konden worden waargenomen, vertoonden ze dezelfde reacties. Getoonde gezichtsuitdrukkingen beïnvloeden niet alleen onze gezichtsspieren, maar roepen ook emoties op. In deze vorm en dit experiment wordt het een emotionele besmetting of besmettelijkheid genoemd.  De emoties van anderen zien wekt onze eigen emoties op.  Van daaruit bouwen we een dieper begrip op van de situatie van de ander en als gevolg daarvan kunnen we een strategie ontwikkelen voor ons eigen voordeel.  Eerst komt hier dus fysieke betrokkenheid, inzicht (cognitie) volgt later. In 1992 ontdekte een Italiaans onderzoeksteam aan de Universiteit van Parma voor het eerst dat er speciale hersencellen bij makaken - apen zijn, die worden geactiveerd en dezelfde actie in zichzelf spiegelen als bij anderen. Deze ontdekking van het spiegelneuron is betrokken bij lichaamstaal: wanneer we iemands lichaamstaal zien of de toon van zijn stem horen, leiden we door de spiegelneuronen af wat de stemming van de ander is en onze eigen stemming wordt onmiddellijk beïnvloed. We hoeven het gezicht niet eens te zien. 

Beatrice de Gelder, neuroscientist at University of Tilburg, (zie verderop) was de eerste die aantoonde dat we net zo snel reageren op lichaamshoudingen als op gezichtsuitdrukkingen, en haar onderzoeksresultaten lieten zelfs zien dat we meer vertrouwen op de informatie van houding en lichaamstaal dan van de uitdrukkingen in gezichten.

Wat is emotie? Verschillende bronnen, literatuur en studies werpen licht op de belichaming van emotie. Ik beschrijf eerst emotie-uitdrukkingen op basis van wat wetenschappers Darwin, Ekman ons nalieten en onderzochten.

‘The expression of the emotions in man and animals’ – Charles Darwin. Nog in de jaren 60 en 70 was er een algemene overtuiging dat emoties voortkomen uit de culturele omgeving. Gebaren en gezichtsuitdrukkingen werden lange tijd als cultureel bepaald beschouwd. Darwins 100 jaar oude onderzoek toont aan dat emotionele uitingen niet sociaal bepaald zijn, maar universeel gegeven. Zijn onderzoek ‘De uitdrukking van emoties bij mens en dier’* werd in 1872 gepubliceerd.De laatste editie werd in 2009 gepubliceerd als onderdeel van de UNESCO-herdenking van “Darwin 200”.

Blij - verbaasd tagging analyse

Paul Ekman, psycholoog en pionier op het gebied van emotie- en gezichtsuitdrukkingsonderzoek, heeft deze editie geannoteerd en er daardoor een nieuwe dimensie aan gegeven. In zijn annotaties beschrijft Ekman veel van zijn eigen onderzoek naar emotie en hoe emotie-uitdrukkingen in context kunnen worden geplaatst.

Hij vertelt onder andere hoe elke cultuur, regels voor expressie heeft, verschillende sets richtlijnen voor het controleren en reguleren van de expressie van emoties. Onze cultuur verplicht ons bijvoorbeeld om gracieus te zijn over het verliezen van een wedstrijd en de winnaar blij te feliciteren. Er zijn ook grote verschillen tussen Oost en West: bijvoorbeeld: Aziaten kijken anders naar een gezicht, ze focussen meer op het deel met de neus, terwijl mensen in het Westen afwisselend op de ogen en de mond focussen.

Zo is de begroetingsruimte – privé afstand tot elkaar – overal anders. Elke cultuur heeft ook een andere persoonlijke ruimte in verschillende contexten. Waarom geven de Nederlanders drie kussen als begroeting? En waarom zijn Amerikanen zo overdreven joviaal als ze hallo zeggen, alsof ze al jaren je vriend zijn? 

       

40 gezichtsspieren en de glimlach is de meest universele uitdrukkingEr zijn meer dan veertig spieren betrokken bij een gezichtsuitdrukking. .Het aantal expressies dat we kunnen maken varieert in schattingen van 4000 -10.000. De meest universele uitdrukking is een glimlach. Een echte glimlach duurt maar kort, laten we zeggen een korte seconde tot maximaal 4 seconden. Daarom begint een langer durende glimlach er enigszins bedreigend uit te zien. Een echte glimlach is de enige gezichtsuitdrukking die we niet kunnen veinzen. Dat zit in de samentrekking van de orbicularis oculi-spier - een kring van spieren rond het oog - en daar hebben we geen controle over. Je kunt je mond een glimlach laten zien, maar je kunt je ogen niet laten stralen van plezier. 

Micro Expressie van emotie In zijn boek heeft Paul Ekman een hoofdstuk gereserveerd voor wat hij micro-expressies (van emotie) noemt.Dit zijn gezichtsuitdrukkingen die maar heel kort duren, ongeveer een seconde. Ze bestaan, maar ze worden bewust of onbewust onderdrukt. Zelfs als iemand zijn emoties niet wil erkennen aan zichzelf of anderen, ontstaan ze nog steeds instinctief. Alleen iemand met een scherp oog kan ze detecteren. 

Paul Ekman beschrijft voorbeelden uit videofragmenten. In slechts één of twee van de 25 beelden per seconde was de oorspronkelijke reactie zichtbaar in de vorm van een emotie-expressie. Ekman in Nederland: Tijdens het Groot Nationaal Onderzoek, uitgezonden in het televisieprogramma Labyrint*, wordt Ekmans theorie gebruikt om te testen hoe goed Nederlanders zijn in het herkennen van elkaars emoties. Labyrint TV onthult de resultaten van het Groot Nationaal Onderzoek naar sociale vaardigheid en emotieherkenning. De aflevering is van 07-12-201.

In de wachtkamer, perspectieven vanuit het fysiek  

Vraag iemand waar zijn focus ligt als hij naar iemand kijkt, en hij zal je vanzelfsprekend vertellen dat hij of zij altijd in de ogen kijkt. Dit antwoord getuigt van een beleefde houding. Maar wat we vermijden te zeggen is dat we ook (willen) kijken naar andere delen van het lichaam. Natuurlijk kan het zoeken naar iemands ogen een uitnodiging betekenen of de wens om de reactie van de ander te zien. Je wilt dat de ander reageert op contact, je wilt (beter) kennismaken of je wilt dominantie tonen. Oogcontact kan iemand een gevoel van verbondenheid geven. In veel Aziatische en Afrikaanse culturen wordt (langdurig) oogcontact als onbeleefd beschouwd en als inbreuk op iemands privacy. Waar mogen we kijken zonder iemand te beledigen? In contact met andere mensen worden diepere verlangens, angst, verwondering, ‘sub teksten’, een onderbuikgevoel zichtbaar in gezicht en in lichaamshouding en spanning. 

We stellen ons een wachtkamer voor: ieder van ons kent deze situatie als hij naar dokter, tandarts of voor ziekenhuis onderzoek gaat. Je weet niet helemaal wie en wat je kunt verwachten, het is een onzeker tijdelijk ongemak waarbij je je moet verhouden met anderen en wanneer je aan de beurt bent moet afwachten en mag hopen dat onderzoek, en/of behandeling je lichamelijk welbevinden weer op gewenst niveau kan brengen. Er speelt angst, verlangen, kwaadheid, afkeer, verwarring, onzekerheid, en mogelijk andere emoties en gevoelens mee. 

De lichaamstaal: Als we dit spelen als een toneelspel, en ons daarmee vooral uitdrukken met ons lichaam, komt elke acteur om de beurt binnen. Niemand kent de anderen. Het is een potentieel stressvolle situatie. We zeggen beleefd goedendag en houden ons aan de (ongeschreven) sociale regels voor het uiten van gebaren en emoties. Niet te veel, niet te weinig. Omdat je elkaar niet kent, moet dat met gepaste bescheidenheid gebeuren, geen intieme benadering, geen zoekende blikken naar het lichaam. Als je acteert, kun je andere acties ondernemen waar je dat normaal niet zou doe. In dit geval gaat het om fysiek acteren, dus zonder tekst.  Zo moeten gezicht, gebaren en lichaamstaal harder werken. En bovenal: er valt niets te verbergen, want alles wordt zichtbaar met de lichaamstaal. Waar tekst kan verbloemen spreekt lichaamstaal meteen in het hier en nu.

Het spel in de wachtkamer toont het dilemma van de mens met zijn eigen gedrag. Het toont het zich willen, moeten aanpassen, het zich willen onderscheiden en het eigen onaangepaste, het toont meteen de neiging tot hiërarchie en de zucht naar macht, controle en de underdog. 

fase 1 - In eerste aanleg zullen we hoogstwaarschijnlijk veel onrustige oogbewegingen zien, aftastende blikken in alle richtingen, een aanwezigheid die voortdurend de ander wil bekijken en wil checken, maar tegelijkertijd geen direct contact wil. We zullen waarschijnlijk ongemakkelijke en niet helemaal afgemaakte gebaren zien, wat doe ik met mijn handen? Waar richt ik mijn blik op? Ga ik rechtop zitten, met mijn benen uit elkaar of gekruist? En wat zullen de anderen denken van wat ik doe? Waarschijnlijk zien we ook dat er zoveel mogelijk afstand is tussen elke persoon, en alleen als het niet anders kan, gaat een nieuwe persoon die de kamer binnenkomt, vlak naast iemand anders zitten. De stoel die het verst van iemand anders af is, is de beste, waardoor iedereen zijn maximale persoonlijke ruimte behoudt. 

fase 2 - Als je let op de houding en dan met name borstkas en ruggengraat wordt het ongemak in de wachtruimte bij de mensen zichtbaar in borstkas en middel die naar binnen buigen, alsof ze er niet willen zijn. De adem is stil en klein en zeker niet luidruchtig of ruim. De benen kruisen zich ter bescherming, als afweer, of staan tegen elkaar aan. De armen worden onrustig en willen iets vasthouden, misschien biedt een tijdschrift of krant uitkomst waar je je ook achter kunt verbergen.

fase 3 - Als je kunt vermijd je alle geluid, je probeert zoveel mogelijk geen aandacht op je te vestigen. Een plotse nies of hoest wordt indien mogelijk gesmoord. Onvermijdelijk zijn er plots opkomende impulsen die eerst weliswaar nog netjes kunnen worden onderdrukt maar bij het verstrijken van tijd meer en meer hun recht opeisen. De zenuwachtige trilling in de gespannen benen moet zich steeds meer ontladen, de aanhoudende jeuk is niet meer te verdragen en het ophouden-uitstel van wc gang kan niet langer. Alle mogelijke impulsen die vanzelfsprekend besloten liggen in de gespannen situatie kunnen steeds meer aan bod komen. Mogelijk dringt er iemand voor of kan iemand anders zich niet meer goed houden en begint zich te beklagen over de lange wachttijd en ongeduldig te ijsberen. Voor het theater en de theaterbezoeker is het leuk als het uit de hand loopt en het besloten conflikt zich ontpopt. Een acteur zal gedoseerd aan een opbouw hiervan werken en zo in het oplopen van de spanning en gebeurtenissen het publiek hierin meenemen. We kunnen ons de situatie heel goed voorstellen en we kunnen ons ook heel goed verplaatsen in de taboes, de ongeschreven regels, verboden handelingen en het gedrag van mensen onderling in zo een wacht situatie.

Ik ben gefascineerd door menselijk gedrag. Ik observeer om dit gedrag te analyseren en te gebruiken voor het fysieke theaterspel of mime. In dit geval wil ik het hier verbeelden voor de lezer om zo de lichaamstaal in een voor ieder vanzelfsprekend voorbeeld, te laten spreken. Het lichaam is continue in gesprek en verandert voortdurend van houding. Het draait en kantelt in alle richtingen om zich te verhouden met anderen en in een situatie waar actie voor behoud en eigen status geboden is. 

Feedback van je professor: De samenvatting die je over maskers bewogen geeft is op kernpunten accuraat en legt een nieuwe horizon open. Vooral met je observaties in de theatrale setting van de wachtkamer geef je de lezer een perspectief voor wat betreft de lichaamsuitdrukking. Het is zo een waardevolle opmaat voor meer over lichaamstaal.Nb. Vooruitlopend heb ik alvast je literatuurlijst even bekeken en die is heel breed en indrukwekkend: ben benieuwd of je alles logisch bij elkaar krijgt, dit heeft mijn grootste zorg: maak niet teveel uitstapjes! En hou de lijn van je onderzoek in de gaten. Voor wat betreft de achtergrond filmpjes d.m.v. QR codes: met een asterix  en nummernaar de literatuurlijst verplaatsen. Het onderzoek moet in zijn ontwikkeling zonder afleiding eerst begrepen worden.

 

Mime - de taal van het lichaam - Inleiding en Inhoud

 Inleiding

Stelling: 

• De manifestatie van een lichaamsuitdrukking door een emotie kenmerkt zich door haar beweging en houding en is net als een gezichtsuitdrukking vanuit emoties universeel herkenbaar.                                                                                                                                          •  De lichaamsuitdrukking wordt in beweging gevormd en is voor elke emotie anders in opbouw en verloop door verschillende lichaamsdelen, ruimtegebruik, snelheid en spanning in de vorming: er is voor elke emotieuitdrukking in het lichaam een eigene ‘melodie’. 

‘Mime - de taal van het lichaam’ is een vervolg op Maskers Bewogen (oktober 2015) – Masks Moved,* waarin een onderzoek naar emotie in gezichtsuitdrukkingen en maskers voor het fysieke theater centraal staat. In dit boek verandert het perspectief naar emotie uitdrukkingen van het hele lichaam, zo in houding, in gebaren en ruggengraat. De uitspraak van grootmeester in de corporeal mime: Etienne Decroux ‘De ruggengraat is het klavier van het lichaam’ komt aan de orde en benadrukt de uitdrukkingen van het lichaam als centrale focus. Het onderzoek bespreekt en haalt wetenschappelijke publicaties aan: Biologie, anatomie, fysiologie, psychologie en neurologische aspecten van de lichaamsuitdrukkingen komen aan de orde. 
Mijn doel is de context en ‘de pudding te laten zien en te proeven’. Ik bespreek hoe in essentie het dynamisch gebruik van gewicht een expressie van het lichaam inhoudt. Ik laat vanuit verschillende kanten zien dat elke emotie uitdrukking een eigen typische ‘melodie’ en opbouw kent en hoe alle gezichtspunten zoals ruimtegebruik in vlak en ruimte (plane and level), stop en beweging(stop-motion), tijd en muzikaliteit daarin meespelen. 
Ik wil benadrukken dat hier het ‘bewijs’ bestaat uit observaties uit de eerste hand alsmede concretiseringen inhoudt van experimenten met houding en uitdrukking in een theatrale setting. De acties om verschillende uitdrukkingen van emotie uit te drukken is uitgevoerd door acteurs. Zo worden de verschillende stadia in de ‘melodie’ van de emotie uitdrukking aanschouwelijk gemaakt. Deze acties zijn op video en foto vastgelegd.  De gebruikte methoden zijn vergelijkbaar met wetenschappelijk onderzoek met inbegrip van de inzet van acteurs bij het uiten van emoties. Het aantal proefpersonen is beperkt gebleven. Voor wetenschappelijke onderbouwing is feitelijk nog een grotere hoeveelheid in groepen en personen nodig dan hier is verzameld, of in virtuele zin verder is bewerkt.

Nu is de pudding aan U om te proeven: de observaties uit de eerste hand geven ons een kans door te dringen en de lichaamstaal te waarderen. 

'Masks Moved'  is ontstaan uit de publicatie 'Maskers Bewogen', een publicatie in het Nederlands van een onderzoek naar emotie-expressies en maskers voor fysiek theater. De teksten uit het eerste onderzoek zijn herzien en vernieuwd, en vertaald in het Engels. Het onderzoek verhaal is georganiseerd langs de dramaturgische structuur van het Aristotelische theater in 3 akten: 

1e akte: Het begint (zoals gebruikelijk) met een expositie, waardoor de contouren en de context worden uitgelegd waarin het onderzoek, de probleemstelling of vraag zich afspeelt. 

De trigger voor het geheel ofwel het motorische moment in het onderzoek verhaal is het krantenbericht ‘21 emoties universeel herkenbaar’ waardoor een groot aantal vragen aan de orde komen en vervolgens begint daadwerkelijk de ontwikkeling van het onderzoek naar de emotie uitdrukkingen in het gezicht en de maskers voor het fysiek theater. 

2e akte: in de 2e akte komt met het zgn. ‘deux ex machina’ = inzicht van buiten en komt met de climax de ‘tragic flaw’ aan bod waarmee dan in de laatste 

3e akte: het keerpunt en inzicht, de oplossing zich aandient. De structuur van het Griekse drama legde Aristoteles (388-322 voor Christus) bloot in zijn ‘Poetica’: tragedie en komedie zouden een catharsis teweegbrengen door de gebeurtenissen die de emotie oproept. Evenzo verwijzen maskers naar deze oudste traditie in het theater van het Westen. De afsluitende hoofdstukken in  Masks Moved leidt terug naar de oorsprong van het fysieke theater en het masker: de Griekse tragedie en komedie, de antieke Romeinse Ateliaanse komedie, de Commedia dell'arte en de oprichters en vernieuwers van het nieuwe theater en mimetraditie in de voorgaande 2 eeuwen tot heden 

Inhoud:

Hoofdstuk 1: Ik geef in hoofstuk 1 een recapitulatie schets van Maskers Bewogen onderzoek van 20215, omdat dit als 1e begin van dit boek met de focus op lichaamsuitdrukkingen geldt en de relatie hiermee laat zien. Ook neem ik hierbij de belangrijkste aspecten van emoties op met een verwijzing naar Darwin en Ekman en refereer ik aan meest universele expressie de glimlach en wat dat betekent aan spierinzet.  Daarbij geef ik aan dat er ruwweg 40 verschillende spieren zijn voor de gezichtsuitdrukkingen die in verhouding tot het lichaam met 640 spieren.  

Empathie en de spiegelneuronen komen aan bod, De spiegelneuronen stellen ons in staat ons te verplaatsen in de uitdrukking en de emotie van de ander.Als laatste geef ik in dit hoofdstuk een theater schets van een wachtkamer, waarin het gedrag en de fysieke lichaamstaal laat zien hoe je kunt kijken en observeren. Deze schets is feitelijk een opmaat voor de aandachtspunten in de volgende hoofdstukken.

Hoofdstuk 2: sluit direct aan op de theaterschets en behandelt de uitdrukking van houding en motoriek, de wervelkolom en de archetypische karakters van houding, de samenhang van gezicht- en lichaam expressies, Ik bespreek het gezamenlijk onderzoek met von Piekartz naar lichaams uitdrukkingen en ga in op La Statuaire Mobilee  als een belangrijk analyse mime principe,  en het 'Body Action Coding System' komt aan bod.

Hoofdstuk 3: volg ik via ‘Zaum’, de nieuwe revolutionaire benadering aan het begin van de 19e eeuw, van de lichamelijke ervaring van emotie en ideeën over de gebarenoorsprong van taal. 

Hoofdstuk 4: bespreek ik de mime techniek in de onderscheiding van lichaamsdelen en hoe deze analyse toe te passen of liever te combineren met de wetenschappelijke aanpak.

QR en literatuur: In dit boek worden alle links en literatuur met kleine QR codes achterin opgenomen: bij elk sterretje is er een QR code en dus archief film of foto belangwekkend als bron. De literatuur en wetenschappelijke publicaties die worden aangehaald worden met een link opgenomen.

Samenvattting: Het is gebruik om d.m.v. een samenvatting het totaal op hoofdpunten toe te lichten zodat je ook kennis kan nemen zonder de uitgebreide toelichting en beschrijving te lezen. De samenvatting is te lezen vlak voor de links en QR codes en de literatuurbeschrijving.

 

Credits: 

Auteur en leidend onderzoek: Sjoerd Schwibettus Lay out: Serena Kloet voor haar werk aan het grafisch ontwerp, Tekeningen: Emmy Chau, Redactie: Lennart Puijkert en Emmy Chau Dank aan: dr. Harry von Piekartz voor zijn bijdragen, medewerking en gezamenlijk onderzoek naar emotie in gezichts- en lichaamsuitdrukkingen, Dank aan: alle deelnemende collega's, studentenvan de ArtEZ theaterfaculteit Arnhem, studenten van Osnabruck, Hogeschool voor ToegepasteWetenschappen, afdeling Fysiotherapie, Mime Oost opleiding.

Voorwoord: 

Dit boek noem ik Mime - de taal van het lichaam + het bewijs zit ‘em in het proeven van de pudding. De strekking is helder: je moet het zelf ervaren, zelf onder vinden of testen. Daarna kunje de echte waarde ervan inzien. Actie boven woorden, en bij twijfel zelf onderzoeken of ervaren. Een betere link naar de lichaamstaal is er niet. In dit boek beschrijf ik de lichaamstaal en uitdrukkingen en daarmee komen houdingen en de menselijke gebaren (gestus) en de ruggengraat ter sprake. ‘Language no problem’, zeiden we bij de introductie en oprichting van de zomerfestivals mime – dans fysiektheater in Amsterdam in de jaren 80: theater met vooral lichaamstaal. In dit boek geldt met dezelfde strekking: lichaamstaal liegt niet, je kunt nog zoveel (willen) zeggen met woorden, maar je lichaamstaal spreekt voor zich. Lichaamstaal wordt onmiddellijk ervaren. Ik ben gefascineerd door beweging, ik denk zelfs in beweging. In mijn eerste studiejaren aan de Universiteit van Amsterdam word ik verliefd op een moderne danseres en vanaf die tijd verander ik van studie, leg ik me toe op moderne dans en mime theater. Mijn eerste studie Neerlandistiek ruil ik in voor een taal zonder woorden. Met mijn lichaamstaal creëer ik ‘lijfelijke poëzie’; deze benaming komt voort uit recensies over het bewegingstheater dat ik vanaf 1974 maak en waarmee ik optreedt. Sedert die tijd geef ik ook les in beweging. Eerst in eigen mime en moderne dans studio’s en dan ook aan de verschillende instituten, en Theaterscholen, nu Universiteiten van de Kunsten genaamd, in Amsterdam en vooral in Arnhem. En met het lesgeven, en studio werk komt onderzoek op de vloer: Hoe werkt het precies, hoe verloopt de expressie van de beweging, hoe vang en noteer je lichaamstaal. Wat is mime? En hoe verhouden emoties en uitdrukkingen in gezicht en lichaam zich? Nu na 50 jaar praktijk en lesgeven schrijf ik over dit voortdurende onderzoek naar lichaamstaal. Direct na mijn eerste onderzoek naar 21 unverseel herkenbare emoties, ga ik samen met dr. Harry von Piekartz in 2016-2018 onderzoek doen naar emoties en kleur, emotie uitdrukkingen in gezicht en lichaam. Ik begon rond te kijken naar een omgeving waar ik het inmiddels uitgebreider onderzoek kan onderbrengen en ik zocht een promotor om zo een tot een publicatie en proefschrift te komen. Helaas ging professor in de anatomie, dr. GertJan Kleinrensink aan de Erasmus Universiteit Rotterdam met pensioen. Wel gaven zowel prof.dr. Kleinrensink als dr. Rob Stoeckart mij vele adviezen en hielpen me het onderzoek te richten. Bij anderen als prof.dr. Beatrice de Gelder, die op mijn weg kwam door haar publicaties, werd een verzoek niet echt welkom ontvangen of drong niet verder door. Voor dit verhaal over mijn onderzoek naar de lichaamsuitdrukking van de emotie en de eigene melodie in de vorming ervan, schep ik daarom een fictionele professor Pi, die over de bespiegelingen feedback geeft en vragen oproept. Professor Pi is een creatie van Bob van den Born: zijn visuele animatie tekeningen zijn des theater en laten feilloos een schets van onze communicatie in de maatschappij zien.

Het zijn observaties die er toe doen.